WEB SAYTLAR: YARADILMA VƏ
YAYILMA ÜSULLARI
1989-cu ildə amerikan
texniki Tim Berners Li tərəfindən irəli
sürülmüş «hipermətn» prinsipi və sonradan HTML dilinin və HTTP
protokolunun yaradılması kompüter informasiya texnologiyasında yeni istiqamətin-Web texnologiyasının əsasını qoydu.
Bunun nəticəsində İnternetin yeni xidmət növü – World Wide Web (ümumdünya
hörümçək toru) və ya WWW xidməti
təşəkkül tapdı və
İnternet rahat və əlverişli informasiya mübadiləsi və ünsiyyət vasitəsi olmaqla
yanaşı, həm də böyük informasiya mənbəyinə çevrildi. Bu gün WWW xidməti vasitəsilə
praktiki olaraq bütün mövzularda informasiya əldə etmək olar. İnformasiya əsasən
Web-saytlar formasında istifadəçilərə təklif olunur.
Web- saytlar
bir-birilə əlaqəsi olan və vahid mövzuya həsr olunmuş Web-səhifələr sistemidir. Hər bir Web-sayt
unikal URL1
ünvanına malik olur. İnformasiyanın axtarışı və sənədə istinad
bu ünvan əsasında həyata keçirilir.
Web-saytlar əsasən
HTML, XML2 və XMTL dilləri əsasında yaradılır. Son illər saytların
yaradılmasında həmçinin aşağıdakı müasir Web texnologiyalardan geniş istifadə
edilir:
• JavaScrpit
• VbasicScript
• CGİ (Common Gateway
Interface)
• ASP
• PHP
• Macromedia Flash3
• CSS
Müasir Web
texnologiyalar saytların funksiyalarını genişləndirir, onlara dinamizm verir,
gözəl tərtibat effektlərinin yaradılmasını, istifadəçi və informasiya mənbəyi
arasında interaktiv əlaqəni təmin edir.
1 URL-Universal
Resource Locator (Ehtiyatların universal göstəricisi)
2 2000-ci ildə World
Wide Web Consortium tərəfindən yaradılmışdır.
3 Bu texnologiyanın
vasitəsilə kiçik həcmli, yüksək keyfiyyətli interaktiv
animasiya yaradılır.
Saytın yaradılmasında əsasən
2 tip proqramlardan:
HTML və ya XMTL redaktorlardan və WYSIWYG
prinsipi ilə işləyən Web redaktorlardan (məsələn: FrontPage,
Macromedia Dreamweaver MX və s.) istifadə olunur. Sayt yaradan şəxslər–Web
dizaynerlər bu proqramları dərindən bilməklə yanaşı, həm də yüksək bədii yaradıcılıq qabiliyyətinə malik
olmalıdır. Belə ki, sayt informasiyanı
istifadəçiyə dolğun çatdırmaq və istifadəçinin estetik
zövqünü «oxşamaq» üçün gözəl tərtibatla yaradılmalıdır. Bu məqsədlə saytların yaradılmasında
Web qrafika elementlərindən: şəkillərdən, diaqram və
qrafiklərdən,
animasiyalı təsvirlərdən,
səs və video fayllardan və s. Geniş istifadə olunur. Qeyd
edək ki, İnternetdə sürətli informasiya mübadiləsini təmin etmək üçün xüsusi Web qrafika, səs
və video formatlarından istifadə olunur. Web qrafika
formatı
olaraq Эиф, Жпеэ, Жпэ, Пнэ, səs formatı olaraq Au,Мп-3, Rmx, Rmj, video formatı olaraq
Avi, Мpeg-3,Mov, Swf, Spl və s. formatlarından
istifadə olunur. Web
qrafika elementlərini
yaratmaq üçün xüsusi dizayn proqramları, məsələn Ulead Gif Animator, 3D-Xara, XaraWeb Style və s., bir sıra rəsm redaktorlarının, məsələn,
PhotoShop, Corel Photo Paint və s. xüsusi utilitləri tətbiq olunur. Web-saytlar
iki formada: statik və dinamik saytlar şəklində
yaradılır. Statik saytlar əsasən istifadəçiyə konkret informasiyanı çatdırmaq
funksiyasını yerinə yetirir. Dinamik
saytlar istifadəçi ilə
informasiya mənbəyi arasında interaktiv əlaqəni təmin edir. Çatlar, Web
forumlar, Internet mağazalar, elan lövhələri, qonaq kitabları, axtarış və
reytinq sistemləri və s. dinamik saytlar şəklində yaradılır. Dinamik saytlar
«klientserver » arxitekturası əsasında fəaliyyət göstərir. Belə ki, klient
kimi Web brauzer (məsələn,
İntenet Explorer, Opera və s.), server kimi Web server və verilənlər bazası
serveri çıxış edir. Brauzer vasitəsilə istifadəçinin göndərdiyi məlumatı Web
server təhlil edərək,
server əlavəsinə ötürür. Server əlavəsi göndərilmiş məlumat əsasında verilənlər bazası
serverində axtarış və verilənlər
üzərində nəzərdə
tutulmuş əməliyyatları yerinə yetirir. Sonrakı addımda server əlavəsi aparılmış əməliyyatların
nəticəsini brauzerin qəbul
etdiyi formata çevirib Web serverə, o isə öz növbəsində Web brauzerə göndərir. Bu
səbəbdən dinamik saytlar mütləq, istifadəçinin informasiyasını Web serverə çatdıracaq
forma ilə təchiz
edilmiş Web-səhifəyə və bu informasiya əsasında verilənlər bazasında əməliyyat aparan
və nəticəni istifadəçiyə çatdıran server əlavəsinə malik olmalıdır. Bu gün server
əlavəsi əsasən, CGİ, ASP, PHP texnologiyaları tətbiq
edilməklə
yaradılır. CGİ texnologiyası nisbətən daha əvvəllər tətbiq edilmişdir. Bu səbəbdən
İnternetdə bu texnologiyaya əsaslanan dinamik saytlar çoxluq təşkil edir. CGİ
texnologiyasının əsas üstünlüyü onun klient proqram təminatından asılı
olmamasıdır. Bu texnologiyanı praktiki olaraq, istənilən versiyalı
brauzerlər
qəbul edir. Lakin, CGİ texnologiyası kompüterin system resurslarına cox tələbkardır.
Proqram təminatı bazarında təklif olunan CGİ tipli server əlavələrinin əksəriyyəti
kompilyasiya olunmuş proqram modullarından- exe genişlənməsinə malik fayllardan
ibarətdir. CGİ texnologiyası əsasında yaradılan dinamik sayt aşağıdakı prinsip əsasında
fəaliyyət göstərir:
• Web-səhifə
istifadəçinin informasiyası ilə yanaşı
verilənlər
bazasında əməliyyat aparmaq üçün müvafiq CGİ
əlavəsinin
adını Web serverə göndərir.
• Web
server öz növbəsində həmin adda CGİ əlavəsinin
icra
olunmasını təmin edir.
• CGİ əlavəsi
verilənlər bazası serverində müəyyən
əməliyyatlar
apararaq yekun Web-səhifəni Web serverə
qaytarır.
Məsələn,
Bakı Dövlət Universitetinin Elmi kitabxanasının elektron kataloqu CGI
texnologiyası əsasında hazırlanmışdır və kitabxananın elektron biblioqrafik məlumat
bazasında On-Line axtarışı təmin edir1. Kataloqun ana səhifəsində istifadəçi öz
sorğusunu formalaşdırır, yəni axtarış üçün zəruri məlumatları daxil edir. Axtar
düyməsini sıxdıqda bu məlumatlar və
CGI əlavəsinin ünvanı Web serverə göndərilir.Nəticədə, OPACServlet.exe əlavəsi
yerinə yetirilərək oxucu
sorğusunun
cavabı OPACResultSimp.html səhifəsi vasitəsilə
oxucuya
çatdırılır. ASP (Active Server Pages; serverin aktiv səhifələri)
texnologiyası
MicroSoft firması tərəfindən yaradılmışdır. Websəhifəni
ASP
texnologiyasının tətbiqi ilə interaktiv etmək üçün Web-səhifədən makrodildə
yazılmış skriptə2
müraciət etmək lazımdır. Skript bilavasitə
serverdə yerləşir və interpretasiya olunur. Məhz bundan sonra istifadəçi
brauzerinə ASP skriptinin
işinin nəticələri
ilə birlikdə artıq hazır HTML-sənədi göndərilir. Ona görə də haqlı olaraq qeyd
edilir ki, ASP texnologiyasını tətbiq etmək üçün istifadəçi kompüterində hansı
proqram təminatının olmasının heç bir mənası yoxdur. Ancaq ASP-nin istifadə
olunacağı Web serverin tipinin müəyyənləşdirilməsinin
böyük əhəmiyyəti
vardır. Belə ki, onların heç də hamısı bu
texnologiyanı
qəbul etmir. PHP texnologiyası da Web-səhifədə yerləşdirilmiş skriptə müraciət əsasında
fəaliyyət göstərir. Skript PHP (Personal Home Page tools)3 dilində
hazırlanmış xüsusi proqram kodudur və serverdə yerləşən Web əlavəyə-HTML sənədinə
alt proqram kimi daxil edilir. Brauzer vasitəsilə skriptə müraciət olduqda, kod
interpretasiya olunur. Məhz bundan sonra istifadəçi
brauzerinə
PHP ssenarisinin işinin nəticələri ilə birlikdə artıq hazır HTML-sənədi göndərilir.
Qeyd edək ki, bu texnologiya əsasən MySQL bazasından informasiyanın istifadəçiyə
çatdırılması üçün geniş tətbiq olunur. Web-saytların
İnternetdə yayımını təşkil etmək üçün o Web serverlərdə yerləşdirilməlidir.
Bunun üçün istifadəçi Web host-a malik olmalıdır. Yəni o Web serverlərdə xüsusi
disk
sahəsi
icarəyə götürməlidir. İki növ Web hosta malik olmaq olar: pullu və pulsuz. Bir
sıra saytlar məsələn www.boom.ru, www.narod.ru, www.chat.ru
və s.
pulsuz Web host təklif edirlər. Bunun üçün istifadəçi sayta daxil olub,
qeydiyyatdan
keçməli,
öz saytını «usta rejimi» və şablonlar vasitəsilə yenidən
yaratmalı
və ya hazır saytı FTP protokolu ilə serverə
göndərməlidir. Bu xidmətin müqabilində firmalar pulsuz saytlarda reklam banerləri yerləşdirirlər. Bu
da çox zaman istifadəçini qane etmir. Yayımın pullu forması müəyyən ödəniş əsasında,
Web-saytın provayderin və ya Web host təklif edən firmaların Web serverlərində
yerləşdirilməsini nəzərdə
1http://www.bsu.az/lib/cgi1/marc/opacform.html
ünvanlı sayta müra-ciət
etməklə oxucular
elektron kataloqdan istifadə edə bilərlər.
2 Java Script və Vbasic Script dilində
yazılır.
3 PHP PERL-i
xatırladan interpretasiya dilidir.
SQL Nədir ?
SQL (Structured Query Language) – Verilənlər bazası dilidir. Tərcümədə "Strukturlaşmış Sorğu Dili" deməkdir. Sql əlaqəli VB sorğu dilidir. Proqramçılar və VB istifadəçiləri VB-na verilənləri yazarkən, silərkən, yeniləyəndə və ya sorğulayanda bu dildən istifadə edirlər. Yəni SQL ilə yalnız VB üzərində iş görmək olar. Microsoft SQL Server - verilənlər bazası sahəsində uzun müddətli fəaliyyət nəticəsində hazırlanmış verilənlər bazası idarəetmə sistemidir. Proqram server üzərində işləyir və çox sayda istifadəçiyə xidmət göstərir.
MSSQL-in Əsas Xüsusiyyətləri
- Verilənlər Bazası İdarəetmə Sistemidir
- Müştəri/Server arxitekturasına malikdir
- Əlaqəli struktura malikdir
- Məlumatın emalı vasitələrinə malikdir
- Proqram hazırlamağa açıq mühitdir
- (Bu beş xüsusiyyət SQL Server-lərin əsas xüsusiyyətləridir)
- Genişləndirilmiş arxitektura, bir və ya daha çox prosessor üzərində işləyə bilər və gələcək istəklərə cavab verə bilər
- Etibarlı və Təhlükəsiz emal sistem zədələnmələrinə və məlumat itkisinə qarşı tam müdafiəni təmin edir
- Hər Cədvəl üzrə 4TB məlumat saxlaya bilir
- Maddi dəyəri yüksək bir sistemdir
- Ən böyük mənfi cəhəti isə təkcə Windows üzərində işləyə bilməsidir
Tarixi
Dünyada ilk veb-sayt
6 avqust 1991-ci ildə Tim Barners-Li (Tim Burners-Lee)
tərəfindən yaradılmışdır. Həmin saytda o, World Wide Web (WWW) yeni
texnologiyası haqqında ümumi anlayış verərək, URL ünvanlaşma sistemi və HTML dili haqqında
danışır. Həmin saytda veb-serverlərin və veb brauzerlərin (veb səyyahların) qurulması və işi
ilə bağlı da informasiya verilirdi. Həmin sayt
dünyada ilk İnternet-kataloqdur. Belə ki, Tim Barners-Li burada digər saytlara
keçidlərin siyahısını da göstərdi.
Tim Barners-Li hesab
edirdi ki, hipermətnlərdən istifadə
etməklə şəbəkələrdə informasiya mübadiləsini çox
sürətlə və effektiv aparmaq mümkündür. Bu ideyanı həyata keçirmək üçün o, hələ 1980-cı ildə Enquire proqram təminatını yaratdı. 1991-ci ildə CERN-də WWW standartı
təsdiq olundu. Tim Barners-Li veb-texnologiyasının – HTTP, URI/URL və HTML atası
hesab edilir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder